Cofnodi hanes fideos cerddorol Cymraeg ar wefan newydd

Mae teledu wedi chwarae rhan bwysicach na labeli recordio masnachol yn natblygiad fideos cerddorol Cymraeg dros yr hanner can mlynedd diwethaf, medd ymchwilwyr.

Wrth i sianel 24-awr MTV ymddangos ar y llwyfan byd-eang ar ddechrau'r 1980au, dyfodiad S4C fu’n bennaf gyfrifol am lywio’r broses o gynhyrchu fideos cerddorol yng Nghymru ar y pryd.

Mae’r canfyddiad wedi’i gynnwys mewn gwefan newydd sy’n dogfennu datblygiad fideos cerddoriaeth Gymraeg dros gyfnod o fwy na hanner can mlynedd ac sy’n cael ei lansio ar Ddydd Miwsig Cymru (dydd Gwener 7 Chwefror).

Ffrwyth prosiect ymchwil yw gwefan fideos.cymru gan ddau ddarlithydd o Adran Astudiaethau Theatr, Ffilm a Theledu ym Mhrifysgol Aberystwyth, Dr Greg Bevan a Dr Kate Woodward.

Maen nhw’n dweud fod y prosiect wedi amlygu gwahaniaethau arwyddocaol rhwng yr hyn oedd yn gyrru cynhyrchu fideos cerddorol Cymraeg a fideos Eingl-Americanaidd.

Meddai Dr Greg Bevan:

“Mae hanes hynod yn perthyn i ddatblygiad y fideo gerddorol dros y byd ers twf y cyfrwng hwn yn y 1970au hwyr a’r 1980au cynnar. Yma yng Nghymru ar y pryd, roedd y tirlun gwleidyddol, diwydiannol a chymdeithasol yn wahanol iawn, ac mae hynny’n cael ei adlewyrchu yn y fideos oedd yn cael eu creu.

“Un o’r prif wahaniaethau sydd wedi dod i’r amlwg fel rhan o’n hymchwil yw fod fideos Eingl-Americanaidd yn cael eu cynhyrchu gyda’r prif nod o werthu a hyrwyddo’r caneuon diweddaraf fel rhan o ymgyrch farchnata fwy gan y cwmnïau recordio mawr. Dyw’r ochr fasnachol hynny ddim wedi bod mor amlwg yng Nghymru. Yma, mae’r angen i hyrwyddo diwylliant celfyddydol mewn iaith leiafrifol wedi bod yn ffactor holl bwysig, ochr yn ochr â dylanwadau gwrth-sefydliadol, isddiwylliannol eraill.”

Wrth fynd ati i ddadansoddi’r hanes, bu’r ymchwilwyr yn cyfweld rhai o brif artistiaid a chynhyrchwyr Cymru am eu profiadau nhw o greu fideos cerddorol, yn eu plith Dafydd Iwan, Cerys Hafana, Geraint Jarman, Eddie Ladd, Rhys Mwyn a Dafydd Rhys.

Dywedodd Dr Kate Woodward:

“Roedden ni am siarad yn uniongyrchol â’r bobl sydd wedi bod ynghlwm â chynhyrchu fideos cerddorol Cymraeg dros y blynyddoedd a rhannu eu mewnwelediadau nhw â chynulleidfaoedd ehangach drwy’r wefan. Beth wnaethon ni ddarganfod oedd mai’r diwydiant teledu – ac S4C yn benodol - oedd yn bennaf gyfrifol am yrru’r ochr gynhyrchu gan ddarparu nid yn unig llwyfan darlledu ond hefyd y cyllid angenrheidiol. Mae hynny’n groes i’r duedd Eingl-Americanaidd lle mai’r labeli recordio oedd yn symud pethe ymlaen yn bennaf.

“Roedd cyfres eiconig Fideo 9 ar S4C wedi chwarae rhan allweddol yn natblygiad y fideo gerddorol Gymraeg, gan gynhyrchu rhyw bedair fideo newydd bob wythnos pan oedden nhw ar yr awyr rhwng 1988 ac 1991. Bu Bandit ar yr awyr rhwng 2004 a 2011, ac mae Lŵp wedi bod yn cynnig llwyfan trawsblatfform i gerddoriaeth o Gymru ers 2019. Ry’n ni hefyd erbyn hyn mewn cyfnod newydd lle mae artistiaid yn fwyfwy tebygol o greu eu fideos ar eu liwt eu hunain a’u hyrwyddo ar yr ystod o ffrydiau’r cyfryngau cymdeithasol.”

Cronfa Fideos Cerddorol

Yn ogystal â lansio’r wefan, cyhoeddwyd heddiw hefyd bod cronfa fechan ar gael i gyfrannu tuag at y gost o gynhyrchu dau fideo cerddorol Cymraeg newydd.

Fel yr eglurodd Dr Woodward:

“Ry’n ni’n awyddus bod ein prosiect ymchwil yn cyfrannu at ddatblygiad parhaus y fideo cerddorol Cymraeg gan roi hwb i gynnwys cyfredol yn ogystal ag edrych yn ôl ar ddatblygiad hanesyddol y sîn.”

Mae manylion ynghylch sut i wneud cais o’r gronfa fideos cerddorol i’w cael ar y wefan a rhaid cyflwyno ceisiadau erbyn 16:00 ar ddydd Gwener 28 Chwefror: https://fideos.cymru.