Adnabod y paill sy’n cosi’r trwyn

Dr Gareth Griffith ac un o’r casglwyr paill gafodd eu defnyddio ar gyfer yr astudiaeth.

Gallai gwyddonwyr fod gam yn nes at ddarparu gwell rhagolygon paill i ddioddefwyr asthma neu dwymyn y gwair, cyflyrau sy’n effeithio ar un o bob pedwar o bobl y Deyrnas Unedig.

Mae ymchwilwyr yn Athrofa’r Gwyddorau Biolegol, Amgylcheddol a Gwledig (IBERS) ym Mhrifysgol Aberystwyth wedi bod yn gweithio ar brosiect mawr tair blynedd dan arweiniad Prifysgol Bangor i ddadansoddi paill glaswellt yn yr aer.

Mae’r tîm yn IBERS wedi bod yn dilyniannu DNA o samplau paill gan ddefnyddio techneg meta-godio bar, ac yna dadansoddi’r data er mwyn adnabod y gwahanol fathau o baill  a sut yr oeddent yn amrywio o ddydd i ddydd.

Buont hefyd yn defnyddio’r banc hadau yn IBERS sy’n dyddio yn ôl i’r 1920au, yn ogystal â gwybodaeth a gasglwyd gan brosiect Nodi Cod-bar Cymru yr Ardd Fotaneg Genedlaethol Cymru, er mwyn enwi’r gwahanol rywogaethau o borfa gafodd eu hadnabod gan yr astudiaeth.

Mewn erthygl yn Nature Ecology & Evolution, mae’r ymchwilwyr yn dangos nad ‘llwyth’ y paill gwair yn yr aer un unig all fod yn gyfrifol am y ‘dyddiau drwg’ hynny i ddioddefwyr asthma a thwymyn y gwair.

Gallai’r dyddiau hynny, pan fo pobl yn dioddef mwy o byliau asthma neu dwymyn y gwair mwy dwys, fod yn gysylltiedig â rhyddhau paill o rywogaethau glaswellt penodol.

Ar hyn o bryd nid yw ‘cyfrifon’ a rhagolygon paill yn medru asesu’r cyfanswm rhywogaethau unigol yn yr aer, dim ond cyfanswm llwyth paill y gwair.

A thra bo gwyddonwyr yn gallu gwahaniaethu rhwng y paill a grëir gan rywogaethau unigol o goed neu chwyn, mae peilliau glaswellt fwy neu lai’r un peth yn weledol a does dim modd gwahaniaethu rhyngddynt.

Ond mae meta-godio bar, techneg sy’n galluogi gwyddonwyr i adnabod yn awtomatig unrhyw ddarn o ddefnydd a ddelir mewn sampl o aer, dŵr neu bridd, drwy adnabod a pharu ei ‘god bar’ DNA unigryw, wedi newid hynny.

Am y tro cyntaf, mae peilliau glaswellt a gasglwyd dros gyfnod un tymor alergedd wedi cael eu dadansoddi gan ddefnyddio’r dull arloesol hwn.

Mae hyn wedi galluogi’r tîm i ddechrau ymchwilio i’r cysylltiadau rhwng rhai mathau o baill a’r dyddiau hynny pan fydd dioddefwyr alergedd i blanhigion a phobl gydag asthma yn dioddef fwyaf.

Yr Athro Simon Creer o Brifysgol Bangor sy’n arwain y gwaith ymchwil.

Dywedodd yr Athro Creer: “Fel un sy’n dioddef o dwymyn y gwair fy hun, rwy’n gwybod er bod y cyfrif paill yn uchel ar rai diwrnodau, fy mod yn profi llai o effeithiau nag ar ddyddiau eraill pan fo’r rhagolygon yn ymddangos yn is. Arweiniodd hyn i mi ac eraill ystyried ai’r llwyth uchel o baill yn yr aer yn unig sydd yn achosi’r broblem, neu a yw gwahanol beilliau glaswellt yn achosi gwahanol lefelau o ymateb.”

Dr Gareth Griffith, Darllenydd yn IBERS, sydd wedi bod yn arwain yr astudiaeth ym Mhrifysgol Aberystwyth.

Dywedodd Dr Griffith: “Mae rhagolygon paill yn adrodd bod cyfanswm y paill yn cyfrif ond nid pa fathau yn union o baill sydd yn yr awyr. Mae'r broblem hon yn codi oherwydd bod llawer o fathau o baill yn edrych yn debyg iawn o dan y microsgop, ond yn achosi effeithiau gwahanol iawn pan fyddwch yn eu hanadlu. Yn benodol, mae peilliau gwair yn edrych yn debyg iawn i’w gilydd ond, o’r dwsinau o rywogaethau glaswellt sydd yn tyfu yn y DU, ychydig iawn sydd yn effeithio ar bobl.”

“Roedd yn braf iawn gweld sut y llwyddodd y dull meta-godio DNA i ddweud wrthym pryd roedd y gwahanol beilliau glaswellt yn bresennol yn yr awyr ar draws y DU. Mae'r prosiect hefyd wedi elwa'n fawr o'r casgliad germplasm enfawr o weiriau a gasglwyd yn IBERS ers i ymchwil ar weiriau ddechrau yn Aberystwyth ganrif yn ôl.”

Mae'r gwaith bellach yn edrych ar o ble y daw'r paill, sut mae'n symud drwy'r aer a sut y gellir cysylltu gwahanol fathau o baill ag alergeddau.

Mae cysylltiadau hefyd yn cael eu hastudio rhwng derbyniadau i ysbytai a phresgripsiynau meddygon teulu ar gyfer rhai triniaethau fferyllol, i nodi cydberthnasau rhwng data gofal iechyd a chynnydd mewn paill glaswellt penodol, gyda'r bwriad o wella rhagolygon paill.

Arweiniwyd yr ymchwil gan dîm rhyngddisgyblaethol o wyddonwyr o Brifysgol Bangor, Gardd Fotaneg Genedlaethol Cymru, Prifysgol Aberystwyth, Prifysgol Caerwysg, Prifysgol New South Wales, Sydney, Prifysgol Queensland a Phrifysgol Caerwrangon mewn cydweithrediad â Swyddfa’r Met. Enw’r grŵp cyfun yw PollerGEN, ac mae wedi derbyn Grant Safonol NERC o £1.2m.

Yr ymchwilwyr fu’n gweithio ar yr astudiaeth ym Mhrifysgol Aberystwyth yw Dr Caitlin Potter, Dr Natasha de Vere, Dr Matt Hegarty a Dr Gareth Griffith.

Rhannu