Beth yw Labordai Byw?
Amrywiaeth o brosiectau a chyfleoedd ymchwil sy’n cael eu cyflawni ledled ein campysau yw’r Labordai Byw. Maent yn ymwneud â chynaliadwyedd a’r amgylchedd ac yn cael effaith gadarnhaol ar y meysydd hynny yn y byd real.
Trwy gynnwys myfyrwyr, staff a'r gymuned ehangach, mae’r labordai byw yn gwella’r cydweithredu rhwng y brifysgol a phobl leol, yn ogystal ag asesu effeithiau amgylcheddol y Brifysgol a chynnig syniadau am welliannau.
Prosiectau Labordai Byw
Dyma rai enghreifftiau o'n prosiectau labordy byw.
Tanau Gwyllt ger y Môr
Tanau Gwyllt ger y Môr - Allfflwcs Carbon Deuocsid ar ôl Tân Gwyllt yng Ngwarchodfa Natur Penglais
Ffig1: Canlyniad tân gwyllt yng Nghoedwig Penglais, Carwyn Davies
Nod Datblygu Cynaliadwy 13 - Gweithredu ar y Newid yn yr Hinsawdd
Nod Datblygu Cynaliadwy 15 - Bywyd ar y Tir
Ym mis Mehefin 2023, dechreuodd tân gwyllt yng Ngwarchodfa Natur Penglais o ganlyniad i dymheredd uchel yn ystod ton wres, mater a waethygir gan effeithiau’r newid yn yr hinsawdd. Ar ôl i'r tân ddiffodd, manteisiodd myfyrwyr ar y cyfle i ymchwilio i effaith y tân ar sawl ffactor amgylcheddol, fel bywyd planhigion, bywyd gwyllt ac ansawdd y pridd ym mhob rhan o’r goedwig.
Dan oruchwyliaeth yr Athro Stephen Tooth, bu'r myfyrwyr Carwyn Davies a Cindy Farrell yn ymchwilio i nodweddion y pridd. Roedd gwaith Davies yn canolbwyntio'n bennaf ar allfflwcs CO2, un o briodoleddau pridd sy’n cael ei effeithio gan y newid yn yr hinsawdd.
"Ym mis Hydref, aethom i ardal orllewinol Parc Natur Penglais i fesur allfflwcs CO2 y pridd mewn pedwar safle sydd â gwahanol fath o orchudd tir, gan ddefnyddio teclyn isgoch i ddadansoddi nwy. Fe wnaethom gofnodi tymheredd y pridd a lleithder y pridd, a defnyddio sampl o bridd coetir i ddadansoddi effeithiau amodau sych cymedrol a dwys ac amodau ail-wlychu a dirlawn. Fe wnaethom hefyd ymchwilio i gyfnod cynnar adferiad yr ardaloedd o’r parc natur a losgwyd yn ddifrifol, gan ddefnyddio'r data a gasglwyd i ddeall sut mae’r hinsawdd sy’n cynhesu yn effeithio ar y parc natur."
Ffig 2: Offer a ddefnyddiwyd i fonitro allfflwcs CO2, lleithder a thymheredd y priddoedd
Mae tanau gwyllt yn ffenomen a welir yn aml mewn rhostiroedd a thiroedd prysg-lwynog ar ledredau uwch, ac maent yn fygythiad i isadeiledd, iechyd pobl a gwasanaethau ecosystemau. Yn ogystal â hyn, mae tanau gwyllt yn gallu newid cynefinoedd bywyd gwyllt yn sylweddol, a rhyddhau’r stociau carbon sydd wedi’u storio yn y pridd. Yn ôl gwaith modelu rhagwelir y bydd tanau gwyllt yn cynyddu yn ystod yr 21ain ganrif o ganlyniad i’r newid yn yr hinsawdd. Mae tanau gwyllt yn newid stociau carbon (C) a biomas llystyfiant pridd, gan newid cymunedau microbaidd y pridd a chyfraniadau resbiradaeth gwreiddiau, dau ffactor sy’n cyfrannu at allfflwcs CO2 o’r pridd. Yn sgil tân gwyllt a darodd Parc Natur Penglais, Aberystwyth, ym mis Mehefin 2023, penderfynwyd ymchwilio i allfflwcs CO2 ar draws y gwahanol fathau o orchudd tir yr oedd y tân wedi effeithio arnynt, a'r goedwig o’u hamgylch.
Yr ardal a losgwyd oedd â’r allfflwcs CO2 isaf ac roedd yna dystiolaeth o gramenni pridd biolegol, a phosibilrwydd y bydd cynnydd mewn lleithder a thymheredd yn lleihau’r allfflwcs CO2 ymhellach. Roedd gan yr ardaloedd ymylol allfflwcs CO2 uwch yn ogystal â’r cynnwys lleithder uchaf, a rhan fach oedd y tymheredd yn ei chwarae yn yr allfflwcs CO2. Yn yr ardaloedd mwsoglyd roedd yr allfflwcs CO2 yn amrywio’n sylweddol, sy’n dangos y gallai olyniaeth eilaidd gynnar arwain at gynnydd mewn allfflwcs CO2 yn y tymor byr. Y safleoedd coetir oedd â'r allfflwcs CO2 uchaf oherwydd bod y stociau C yn fwy yn y math hwn o orchudd tir, ac oherwydd bod gwreiddiau coed ffawydd yn agos at ei gilydd.
Mae’r newid yn yr hinsawdd yn effeithio ar allfflwcs CO2 o’r pridd, ac mae hyn wedi cael ei brofi trwy waith dadansoddi yn y labordy. Gan fod y tymheredd ar y cyd ag effaith y coed Ffawydd yn cynyddu allfflwcs CO2, mae digwyddiadau sychder-glaw cyson yn debygol o arwain at gyfraniadau net uwch i’r newid yn yr hinsawdd.
Trwy ddefnyddio’r campws yn safle ymchwil, mae Davies wedi tynnu sylw at arwyddocâd y cynnydd yn y tymheredd o ganlyniad i’r newid hinsawdd yn agos i adref.
Ffig 3: Graff yn dangos allfflwcs CO2 y pridd ar gyfer y safleoedd a losgwyd, y safleoedd ymylol, safleoedd mwsoglyd a choetir.