Gardd Ail Ryfel Byd – Prosiect ‘Yr Ardd Hanes Byw’

Yn gynnar yn ystod yr Ail Ryfel Byd, lansiodd y Weinyddiaeth Amaethyddiaeth eu hymgyrch i annog pobl i ddefnyddio eu gerddi i dyfu llysiau (ymgyrch ‘Dig for Victory’), gan ddarparu cyfarwyddiadau i'r genedl dyfu eu llysiau eu hunain i leddfu'r pwysau o ran prinder bwyd yn ystod y rhyfel. Penderfynodd Siân Nicholas, Athro Hanes a Hanes Cymru, weld sut y byddai hyn yn edrych bron i 80 mlynedd yn ddiweddarach, drwy blannu ein gardd Ail Ryfel Byd ein hunain. 

Gwybodaeth am yr Ardd

Dechreuodd yr ardd yng Ngwanwyn 2022, gyda'r nod o ddilyn cyngor ymgyrch ‘Dig for Victory’ ar dyfu amrywiaeth o gnydau yn seiliedig ar gynllun cylchdro tair blynedd. Roedd y cnydau'n cynnwys nionod, ffa dringo a ffa llydan, tatws, pys, sbigoglys, moron, ac ysgewyll. Plannwyd amrywiaethau treftadaeth megis ffa Scott a letys George Richardson lle bo modd, yn unol â'r math o gynnyrch oedd ar gael ar y pryd. Cafodd y prosiect ei ddatblygu’n wreiddiol drwy brosiect Cronfa Treftadaeth y Loteri Genedlaethol yr Adran Hanes a Hanes Cymru, Lleisiau’r Bobl yn Rhyfel y Bobl: Aberystwyth 1939-45, a chafodd gefnogaeth ychwanegol gan Ffermydd y Brifysgol a phrosiect garddio cymunedol Tyfu Dyfi.

Defnyddiwyd y tir yn wreiddiol ar gyfer pori defaid, felly roedd angen gwneud llawer i sicrhau bod modd defnyddio’r ardal fel gardd. Y dasg fwyaf cyn creu'r ardd oedd chwynnu, gan y gallai’r chwyn fod wedi cystadlu’n well na'r cnydau a blannwyd. Ers i'r plannu ddechrau, un o'r heriau mwyaf yw’r cwningod, gyda chnydau pys a ffa Ffrengig yn cael eu difa’n llwyr. Ers hynny, mae ffensys wedi'u gosod i gyfyngu mynediad i gwningod sy'n gobeithio cael pryd o fwyd hawdd!

Un o'r problemau mwyaf y mae'r grŵp wedi'i hwynebu yw'r gwrthddywediadau rhwng cyngor garddio yn y 1940au a'r cyfnod modern, yn enwedig defnyddio plaladdwyr cemegol sydd bellach wedi'u gwahardd megis chwistrell nicotin. Er ein bod eisiau dilyn cyngor 'Dig for Victory’ mor agos â phosibl, bu'n rhaid cydbwyso hyn â chyfreithiau a rheoliadau'r llywodraeth bresennol, yn ogystal â datblygiadau mwy diweddar mewn bioamrywiaeth ac ymchwil amgylcheddol. Felly, ysbrydolwyd yr ardd yn hytrach gan gyhoeddiad mwy proffwydol o gyfnod y rhyfel, sef maniffesto organig y Fonesig Eve Balfour The Living Soil (1943) ac mae wedi dewis opsiynau amgen mwy naturiol.

Effaith ar y Gymuned

Er bod yr ymgyrch 'Dig for Victory' wedi darparu ar gyfer y genedl bron i 80 mlynedd yn ôl, mae’r ardd ail ryfel byd yn parhau i gael effeithiau cadarnhaol ar PA a'r gymuned leol. 

Gall aelodau o staff, myfyrwyr ac aelodau o'r gymuned leol gymryd rhan a gwirfoddoli, gyda llawer yn sôn am fanteision gweithio yn yr awyr agored o safbwynt therapiwtig, yn ogystal â'r llawenydd o fynd â llysiau ffres adref ar ôl sesiwn wirfoddoli. Mae'r ardd hefyd wedi croesawu gwirfoddolwyr o blith myfyrwyr ACV (Gwirfoddolwyr Cadwraeth Aberystwyth); Cymdeithas Cadwraeth Aberystwyth a diddordeb diweddar gan Gymdeithas Goginio PA.

Defnyddir yr ardd hefyd yn ein gradd Hanes trwy'r modiwl 'Hanes Ymarferol' ym Mlwyddyn 1 fel astudiaeth achos a thaith maes mewn hanes amgylcheddol, er mwyn rhoi cipolwg dyfnach i fyfyrwyr ar sut olwg fyddai wedi bod ar yr ymdrech yn ystod y rhyfel.

Mae ysgolion lleol eraill wedi cymryd rhan, gyda disgyblion o Ysgol Gatholig Padarn Sant ac Ysgol Rhydypennau yn ein helpu i dyfu hadau ffa dringo, bresych Savoy, corbys ac ysgallddail.

Mae bwyd dros ben yn cael ei roi i sefydliadau ac elusennau lleol fel Bwyd Dros Ben Aber a chaffi 'talu fel y mynnwch' Eglwys Fethodistaidd Sant Paul, gan sicrhau ein bod yn lleihau gwastraff bwyd ac nad oes unrhyw ymdrechion yn yr ardd yn cael eu gwastraffu.

Sut mae cymryd rhan

I gael rhagor o wybodaeth am yr ardd:

  • Cyswllt: Siân Nicholas 
  • Lleoliad: Y cae rhwng PJM a Fferm Penglais
  • Erthygl papur newydd