Polisïau

Polisïau
Wrth lunio, adolygu neu addasu polisi, rhaid ystyried pa effeithiau, os o gwbl (rhai cadarnhaol neu andwyol), y byddai’r penderfyniad polisi yn eu cael ar —

(a) cyfleoedd i bobl ddefnyddio’r Gymraeg, a

(b) peidio â thrin y Gymraeg yn llai ffafriol na’r Saesneg.
Ar ben hynny, rhaid ystyried a oes modd diwygio’r polisi i gynyddu’r effeithiau cadarnhaol (neu i leihau unrhyw effeithiau negyddol) ar y Gymraeg.

Dogfen ymgynghori / Comisiynu ymchwil
Wrth gyhoeddi dogfen ymgynghori neu gomisiynu ymchwil sy’n ymwneud â phenderfyniad polisi, rhaid i chi geisio barn am yr effaith (gadarnhaol neu negyddol) y byddai’r penderfyniad yn eu cael o ran —
(a) cyfleoedd i ddefnyddio’r Gymraeg, a
(b) peidio â thrin y Gymraeg yn llai ffafriol na’r Saesneg.

Mae’r ffurflen Asesiad Effaith ar y Gymraeg ar gael ar wefan Canolfan Gwasanaethau’r Gymraeg. Unwaith i chi gwblhau’r ffurflen, dylid ei gynnwys gydag eich papurau i’r Weithrediaeth neu Bwyllgorau. Cofiwch gysylltu â Chanolfan Gwasanaethau’r Gymraeg canolfangymraeg@aber.ac.uk os am gyngor pan fyddwch yn datblygu/diweddaru polisi/cynllun/cynnig.  Gall Canolfan Gwasanaethau’r Gymraeg gynnal asesiad ar y cyd, cysylltwch i drefnu cyfarfod.

Mae angen i’r Brifysgol ystyried effaith ar y Gymraeg wrth wneud ‘penderfyniadau polisi’ o fewn y meysydd a restrir isod.
Dyma siart lif byr i’ch cynorthwyo i adnabod os oes angen cynnal asesiad ardrawiad effaith ar y Gymraeg.

Mae Safonau’r Gymraeg yn diffinio penderfyniadau polisi (mewn prifysgol) fel penderfyniad sy’n ymwneud â

• derbyn a dethol myfyrwyr;
• gwybodaeth a ddarperir i fyfyrwyr a darpar fyfyrwyr am y corff;
• lles myfyrwyr;
• cwynion;
• achosion disgyblu mewn cysylltiad â myfyriwr;
• gwasanaeth gyrfaoedd;
• mewnrwyd i fyfyrwyr, gwefannau rhith-ddysgu a gwefannau porth dysgu;
• seremonïau graddio a gwobrwyo;
• asesu neu arholi myfyriwr;
• dyfarnu grantiau a darparu cymorth ariannol;
• darlithoedd cyhoeddus;
• cyfleoedd dysgu;
• cyrsiau;
• arwyddion ar adeiladau’r corff;
• llety myfyrwyr, llyfrgelloedd a chanolfannau celfyddydau;
• dyrannu tiwtor personol;
• galwadau i brif rif (neu rifau) ffôn, rhifau llinell gymorth, rhifau canolfan alwadau a systemau ffôn wedi eu hawtomeiddio;

ac mae’n cynnwys, ymysg pethau eraill (ac fel y bo’n briodol i’r corff), penderfyniadau ynghylch

• cynnwys deddfwriaeth;
• arfer pwerau statudol;
• cynnwys datganiadau polisi;
• strategaethau neu gynlluniau strategol;
• strwythurau mewnol;
• lleoliadau swyddfeydd ac adeiladau;
• recriwtio neu ddefnyddio gwirfoddolwyr.

Wrth ddatblygu neu ddiwygio polisi/cynnig y bydd angen ei gymeradwyo ar lefel y Weithrediaeth neu bwyllgor, rhaid nodi’r effaith ar y Gymraeg (gweler uchod) yn y ffurflen ardrawiad effaith.

Yn unol â gofynion Safon 104, pan fyddwch yn datblygu, addasu neu yn dileu cwrs neu unrhyw elfen o gwrs, rhaid i chi ystyried pa effeithiau (os o gwbl) y byddai’r cwrs hwnnw, neu ddileu’r cwrs hwnnw, yn eu cael o ran  

• cyfleoedd pobl i ddefnyddio’r Gymraeg
• P’un a yw’r effaith yn un andwyol ynteu gadarnhaol?
• P’un a fyddai’r cwrs (neu ddileu’r cwrs) yn trin y Gymraeg yn llai ffafriol na’r Saesneg?
• Oes modd addasu’r cynnig i sicrhau effeithiau cadarnhaol, neu fwy cadarnhaol ar y Gymraeg?
• Oes modd addasu’r cynnig er mwyn lleihau effeithiau negyddol ar y Gymraeg
  
  

Mae’r Brifysgol (trwy’r Cyngor, Senedd, Bwrdd Academaidd a’r Grŵp Cynllunio Portffolio) yn ei gwneud yn ofynnol i bob cais i ddatblygu neu addasu cwrs ystyried yr effaith ar yr iaith Gymraeg. Mae gan y Brifysgol drefniadau cadarn er mwyn ystyried effeithiau unrhyw newidiadau i ddarpariaeth academaidd ar y Gymraeg. Mae’r Pwyllgor Astudiaethau Cyfrwng Cymraeg yn gyfrifol am ddatblygiad strategol y ddarpariaeth ddysgu cyfrwng Cymraeg ac yn adrodd i’r Bwrdd Academaidd ar faterion academaidd cyfrwng Cymraeg. Ceir gwybodaeth ynglŷn â’r trefniadau hyn yn y Llawlyfr Ansawdd Academaidd.

Mae Safonau’r Gymraeg yn nodi mai ystyr 'penderfyniad polisi' yw penderfyniad gan gorff ynglŷn ag arfer ei swyddogaethau neu ynglŷn â chynnal ei fusnes yn y meysydd a nodir uchod ar dudalen 1 a 2.

Mae’n ddiffiniad hynod o eang, ac nid yw wedi ei gyfyngu i ddogfennau ysgrifenedig a elwir yn “bolisïau” yn unig.

Mae Comisiynydd y Gymraeg (CYG) o'r farn bod ‘polisi’ yn ymwneud yn fras â datganiad / dogfen ffurfiol ysgrifenedig sy'n ymdrin â nodau, cyfeiriad, syniadau, cynllun neu ganllaw ar sut y bydd corff yn gweithredu mewn sefyllfa benodol.

Mae CYG o'r farn bod 'arfer' (yn hytrach na phenderfyniad polisi) yn ymwneud yn fras â phenderfyniadau gweithredol corff sy'n llywodraethu ei weithredoedd o ddydd i ddydd, ac yn cael eu gwneud o fewn terfynau neu ganiatâd penderfyniadau polisi. Mae penderfyniadau gweithredol yn rhoi penderfyniadau polisi ar waith.

Mae enghreifftiau o ‘benderfyniadau polisi’ (ar lefel y Weithrediaeth / Pwyllgorau) fydd angen ystyried yr effaith ar y Gymraeg yn debygol o gynnwys

1. Cynigion i ailstrwythuro (staff).
2. Newidiadau o ran cyflenwi gwasanaethau i staff/myfyrwyr/y cyhoedd.
3. Cyflwyno systemau newydd / contractau trydydd parti (yn y meysydd a rhestrir uchod ar dudalen 1 a 2)
4. Unrhyw bolisi, strategaeth, neu Gynllun newydd gan y Brifysgol.
5. Newidiadau arfaethedig o ran asesiadau, llety, derbyn myfyrwyr.

Diffinnir hyn fel cyfleoedd i:

• dderbyn gwasanaethau yn Gymraeg
• defnyddio’r Gymraeg yn y gwaith
• siarad Cymraeg yn gymdeithasol neu yn y gymuned
• derbyn addysg cyfrwng Cymraeg

Ni ddylai person sy’n dymuno defnyddio’r Gymraeg fod o dan anfantais a ni ddylid rhoi’r argraff mai’r Saesneg yw’r iaith ddiofyn yng nghyd-destun y canlynol:

• gwedd a golwg
• hygyrchedd
• cywirdeb
• anghyfleustra
• cost
• oedi
• iaith ddiofyn

Dyma rai enghreifftiau o gwestiynau perthnasol y gellid eu hystyried wrth bwyso a mesur pa effeithiau cadarnhaol neu andwyol y byddai’r penderfyniad polisi yn eu cael ar y Gymraeg. Enghreifftiau cyffredinol gan Swyddfa Comisiynydd y Gymraeg yw’r rhain.
Dylai asesiadau ystyried effeithiau uniongyrchol ac anuniongyrchol. Cysylltwch â Chanolfan Gwasanaethau’r Gymraeg i gael cyngor ynglŷn â chwblhau’r Asesiad o’r Effaith ar y Gymraeg.

Yn ogystal ag ystyried yr effeithiau (cadarnhaol, niwtral, andwyol) rhaid ystyried os oes modd diwygio’r polisi i gynyddu’r effeithiau cadarnhaol ar y Gymraeg. Gellir ystyried y camau hyn yng nghyd-destun yr enghreifftiau uchod o ‘effeithiau cadarnhaol’.  Cysylltwch â Chanolfan Gwasanaethau’r Gymraeg canolfangymraeg@aber.ac.uk i gael cyngor pellach.

Dylid cwblhau asesiad ardrawiad effaith ar bob penderfyniad polisi (polisi / strategaeth / cynnig) os ydynt yn ymwneud â’r meysydd a restrir uchod (tudalen 1 a 2).  Os nad oes gan eich polisi / cynnig / strategaeth effaith uniongyrchol amlwg ar y Gymraeg, ni ddylai’r asesiad gymryd llawer o amser i’w gwblhau. Gall fod yn ddefnyddiol i feddwl am unrhyw elfennau sy’n ymwneud â gofynion Safonau’r Gymraeg. Er enghraifft, fyddwch chi’n cyhoeddi dogfennau/ ffurflenni, yn gohebu, yn arddangos arwyddion, neu’n cynnig gwasanaeth ffôn? Gall Canolfan Gwasanaethau’r Gymraeg canolfangymraeg@aber.ac.uk gynghori.

Cyn gwneud penderfyniad polisi bydd y Brifysgol weithiau yn cyhoeddi dogfen ymgynghori. Wrth gyhoeddi dogfen o’r fath dylid sicrhau ei bod yn cynnwys cwestiwn/cwestiynau am yr effaith ar y Gymraeg.  Gweler yr enghraifft isod.

Yn dilyn penderfyniad Tribiwnlys y Gymraeg (Cyngor Nedd a Phort Talbot v Comisiynydd y Gymraeg) dylai sefydliadau gynnwys copi o’u hasesiad effaith wrth ymgynghori ar benderfyniadau polisi.