Pryfyn teiliwr dan fygythiad gan newid hinsawdd

Pryfyn teiliwr, sy'n fwy cyfarwydd fel daddy longlegs

Mae Matthew Carroll, myfyriwr ymchwil PhD yn Adran Bioleg Prifysgol Efrog ar y cyd gydag Athrofa’r Gwyddorau Biolegol, Amgylcheddol a Gwledig Prifysgol Aberystwyth (IBERS), yn gyfrannwr allweddol at erthygl a gyhoeddwyd yn y cyfnodolyn Nature Communications heddiw.

Mae nifer o rywogaethau o adar prin yr ucheldir dan fygythiad gan effeithiau newid hinsawdd ar orgorsydd y Deyrnas Gyfunol, ynghyd â swyddogaethau ecosystem eraill, yn ôl darganfyddiad ecolegwyr ym Mhrifysgol Caerefrog, Prifysgol Aberystwyth a’r Gymdeithas Gwarchod Adar (RSPB); gyda'r elfen ymchwil ecolegol ar bryfed teiliwr wedi ei wneud gan Mathew a oruchwylir ar y cyd gan Peter Dennis o Brifysgol Aberystwyth.

Mae'r rhan fwyaf o'n dŵr yfed yn dod o’r mawn ucheldirol hyn ac mae nifer o rywogaethau o adar eiconig megis pibydd y mawn, cwtiad aur a’r rugiar goch yn dibynnu ar gynefinoedd y tir gwlyb hwn ar gyfer nythu a bwydo.

Mae gwyddonwyr yn rhybuddio bod newid yn yr hinsawdd yn bygwth y cynefinoedd yma, nid yn unig o dymheredd uwch yn cynyddu dadelfeniad mawn, ond hefyd drwy newid mewn patrymau glawio - gyda sychder yn yr haf yn effeithio yn sylweddol ar hydroleg yr orgors.

Roedd yr astudiaeth, a oedd yn cynnwys cydweithrediad ag Ymddiriedolaeth Adar Prydain, Prifysgol Aberystwyth a Phrifysgol Leeds a ariennir yn rhannol gan yr RSPB, yn dangos bod y pryfyn teiliwr diymhongar, sydd yn fwy adnabyddus fel 'daddy longlegs', yn gyswllt hanfodol i fesur effaith newid hinsawdd ar rywogaethau adar y mawndir.

Mae'r adar yn dibynnu ar y pryfed teiliwr sy’n llawn protein fel bwyd ar gyfer cywion, ond mae gwyddonwyr wedi darganfod y bydd sychder yn yr haf, sydd yn debygol o gynyddu, yn achosi dirywiad sylweddol yn niferoedd y pryfed teiliwr ac yn sgil hynny'r rhywogaethau o adar sy'n dibynnu arnyn nhw.

Dr Peter Dennis oedd yn cyd-oruchwylio prosiect PhD Matthew Carroll a dywedodd: “Mae manteision dull cydweithredol o ymchwil wedi eu hamlygu yn yr erthygl hon yn Nature Communications, sydd wedi datblygu ein dealltwriaeth o ganlyniadau newid hinsawdd ar gyfer bioamrywiaeth ac ecoleg mynyddoedd, gan gynnwys y rhai yng Nghymru. "

Mae Dr Dennis yn arbenigo mewn ecoleg ucheldiroedd a mynyddoedd ac mae ei dîm  ymchwil wedi astudio newidiadau yn y boblogaeth o rywogaethau’r pryfed allweddol yma mewn ymateb i newidiadau amgylcheddol a rheoli pori dros lawer o flynyddoedd yn  ardaloedd tir uchel yng Nghymru a'r Alban.

Mae'r ymchwil ecolegol ar bryfed teiliwr gan Matthew yn cyfuno model o ddyfnder trwythiad priddoedd mawn, a gynhyrchwyd gan Andreas Heinemeyer o Sefydliad Stockholm, Prifysgol Efrog, gyda gwybodaeth am y nifer o bryfed teiliwr a gofnodwyd yn yr ardaloedd gwlypach a sychach o fawndir a gofnodwyd gan Matthew yn ei astudiaethau maes manwl o'r pryfed hyn ar draws mawndiroedd, a elwir yn orgorsydd.

Mae pryfed teiliwr (yn oedolion a larfa siacedledr) yn ffynnu mewn priddoedd gwlyb, mawnog a'u dwysedd yn gostwng a dosbarthiad daearyddol yn lleihau yn ystod cyfnodau o sychdwr haf, yn ôl y model efelychiad yn seiliedig ar ddata poblogaeth go iawn o safleoedd tir uchel sydd wedi eu hastudio.

Roedd y dair safle arbrofol yn cynnwys un ym Mynyddoedd y Berwyn sy'n ffurfio cefndeuddwr Llyn Efyrnwy yng Nghymru, ac sy’n cael ei rheoli gan yr RSPB. Ymestynnwyd y model efelychu i ysglyfaethwyr y pryf teiliwr a dangosodd effaith andwyol ar nifer o rywogaethau adar yr ucheldir, gan gynnwys cwtiad aur a phibydd y mawn, gan fod y pryfed yn rhan sylweddol o ddiet yr adar hyn, yn enwedig yn ystod y tymor bridio o fis Mai bob blwyddyn.

Hwyluswyd y cydweithio â goruchwyliwr NERC Yr Athro Chris Thomas, Prifysgol Efrog a James Pierce-Higgins, gynt o'r RSPB, gan gyllid Llywodraeth Cymru drwy Bartneriaeth Ymchwil a Menter rhwng Prifysgol Aberystwyth a Phrifysgol Bangor (Canolfan Ymchwil Integredig yn yr Amgylchedd Gwledig ").

Mae'r ymchwil yn awgrymu y gallai prosiectau mawr i adfer gorgorsydd sydd wedi diraddio ac erydu fod yn hollbwysig er mwyn sicrhau dyfodol poblogaethau adar sy'n bwysig yn rhyngwladol, ochr yn ochr â chyflenwadau dŵr a swyddogaeth hanfodol gorgorsydd fel storfa garbon.

Daeth Dr Dennis i'r casgliad: “Mae'r cyfuniad o ymdrechion ar draws sawl arbenigedd ymchwil wedi rhoi cipolwg ar ganlyniadau posib newid yn yr hinsawdd, pe bai hyn yn arwain at hafau sychach a chynhesach yn gyffredinol yn y mynyddoedd yng Nghymru ac mewn mannau eraill yn y DG.”

IBERS 
Cydnabyddir yr Athrofa Gwyddorau Biolegol, Amgylcheddol a Gwledig (IBERS) yn rhyngwladol fel canolfan ymchwil ac addysgu sy’n cynnig sylfaen unigryw ar gyfer ymchwil mewn ymateb i heriau byd-eang fel diogelwch bwyd, bioynni a chynaladwyedd, ac effeithiau newid yn yr hinsawdd. Mae gwyddonwyr IBERS yn cynnal ymchwil sylfaenol, strategol a chymhwysol o lefel genynnau a moleciwlau i organebau a’r amgylchedd.

Mae IBERS yn derbyn £10.5m o gyllid ymchwil strategol gan y BBSRC i gefnogi ymchwil tymor hir sy’n cael ei arwain gan genhadaeth, ac mae’n aelod o’r Athrofeydd Biowyddoniaeth Cenedlaethol. Mae IBERS hefyd yn derbyn cymorth ariannol gan Lywodraeth Cymru, DEFRA a’r Undeb Ewropeaidd.

AU25415

Rhannu