Adeiladu tŷ bêls Miscanthus cyntaf y byd

Mae gwyddonwyr bridio planhigion o IBERS wedi cymryd gwahanol fathau o Miscanthus a'u croesi i ddatblygu hybridau y gellir eu tyfu o hadau ar gyfer marchnadoedd penodol, gan gynnwys y diwydiant adeiladu.

Mewn lleoliad delfrydol yng Ngorllewin Cymru, mae tŷ yn cael ei adeiladu. Ond nid tŷ cyffredin mohono. Credir taw hwn yw’r cyntaf o’i fath yn y byd, gan fod waliau yn cael eu hadeiladu o fêls Miscanthus.

Mae’r prosiect ar y cyd rhwng Prifysgol Aberystwyth, y Ganolfan Dechnoleg Amgen (CAT) a’r partner masnachol Terravesta yn edrych ar y potensial i ddefnyddio Miscanthus fel deunydd adeiladu fel ffordd o helpu i ddad-garboneiddio'r diwydiant adeiladu.

Mae Miscanthus, cnwd ynni adnewyddadwy lluosflwydd carbon-negyddol hwn yn cael ei dyfu ar tua 8,000 hectar o dir ymylol o ansawdd isel yn y DU, yn meddu ar nodweddion adeiladu rhagorol sydd ag iddo werth insiwleiddio gwych.

Yn dilyn prawf adeiladu llwyddiannus y llynedd, mae'r partneriaid nawr yn gweithio ar adeiladu tŷ bêls Miscanthus a fydd yn dal i sefyll ymhen 100 mlynedd.

Mae'r bêliau Miscanthus yn cael eu defnyddio i lenwi ffrâm bren, yn yr un modd ag y defnyddir bêls gwellt gwenith yn aml, gydag wyneb y bêls yn addas ar gyfer plastr clai mewnol a rendro allanol.

Dywedodd Bee Rowan, arweinydd cwrs adeiladu bêls gwellt y Ganolfan Dechnoleg Amgen (CAT): "Y peth mwyaf difyr am Miscanthus yw y gallai ddad-garboneiddio'r diwydiant adeiladu ar raddfa fawr.

Mewn adeiladu confensiynol, mae'r ôl troed carbon yn drwm ac mae un tŷ yn gallu allyrru 50 tunnell o CO2. Mewn cyferbyniad, mae tua 40% o fiomas Miscanthus yn cynnwys carbon sy'n cael ei ddal yn uniongyrchol o'r atmosffer mewn ffotosynthesis. Mae cloi'r carbon hwn mewn deunyddiau adeiladu yn lleihau lefelau atmosfferig CO₂."

Mae'r adeilad hwn yn defnyddio 'bêls dau linyn' a ddarparwyd gan Terravesta, arbenigwyr yn y gadwyn gyflenwi Miscanthus.

Mae'r rhain ychydig dros fetr o hyd, 45cm o led a 35cm o uchder, gan eu gwneud yn faint bloc adeiladu cyfleus y gellir ei drin yn hawdd.

Mae yna hefyd gyfle i ddefnyddio bêls Heston mwy o faint - sef maint nodweddiadol y bêls Miscanthus sydd ar gael yn fasnachol - mewn adeiladau mwy a gofodau warws.

Mae gwyddonwyr bridio planhigion blaenllaw ym mhrosiect Beacon yn Athrofa’r Gwyddorau Biolegol, Amgylcheddol a Gwledig (IBERS) Prifysgol Aberystwyth yn datblygu hybridau Miscanthus o hadau, sy'n gweithio'n dda mewn adeiladu gyda bêls.

Meddai Dr Judith Thornton o'r Prosiect Beacon: "Mae Miscanthus yn cael ei dyfu o risomau ar hyn o bryd - mae'n cael ei blannu unwaith a'i gynaeafu bob gwanwyn am 20 mlynedd neu fwy. Mae ein gwyddonwyr ni wedi cymryd gwahanol fathau o Miscanthus a'u croesi i ddatblygu hybridau y gellir eu tyfu o hadau ar gyfer marchnadoedd penodol.

"Hyd yma, mae hynny wedi bod ar gyfer marchnadoedd biomas a bioblastigau, ond trwy gydweddu ein dealltwriaeth o nodweddion planhigion â gofynion y diwydiant adeiladu, gallwn fridio o bosibl ar gyfer y farchnad adeiladu tai.

"Rydym wedi bod yn defnyddio planhigion fel deunyddiau adeiladu ers miloedd o flynyddoedd. Yr hyn sy'n wahanol nawr yw ein bod yn deall digon am nodweddion ffisegol a chemegol y planhigion a bod gennym fwy o dechnegau prosesu ar gael i ni. Mae hyn yn cynnig llawer o gyfleoedd - tra bod adeiladu'n uniongyrchol â bêls yn ddelfrydol ar gyfer tai hunan-adeiladu; yn y dyfodol gallem hefyd ddefnyddio paneli parod o Miscanthus ar gyfer adeiladu tai, a gallem gynhyrchu deunydd inswleiddio llofft neu fyrddau ffibr," ychwanegodd Judith.

Mae'r bêls wedi eu cynnwys yn y prosiect ‘Y Tŷ Bach Cymreig’ sy'n cael ei redeg fel cyfres o gyrsiau byr gan y Ganolfan Dechnoleg Amgen, gan helpu hunan-adeiladwyr i fynd i'r afael â deunyddiau a dulliau adeiladu sydd yn amgylcheddol gadarn.

Rhannu