Profi camerâu ExoMars yng Ngwlad yr Iâ

PanCam ger Creigiau Brimham yn Swydd Efrog, lle bu’r tîm yn cynnal profion maes ar ei alluoedd mesur 3D.

Mae gwyddonwyr o Brifysgol Aberystwyth a Phrifysgol St Andrews yn mynd i Wlad yr Iâ'r wythnos hon wrth i'r gwaith barhau i ddatblygu offer prosesu data ar gyfer system camera taith yr Asiantaeth Ofod Ewropeaidd i’r blaned Mawrth yn 2020 fynd rhagddo.

PanCam, sy'n cael ei ddatblygu gan dîm a arweiniwyd gan Labordy Gwyddoniaeth Gofod Mullard UCL, fydd llygaid crwydryn ExoMars, a bydd y delweddau a gynhyrchir yn allweddol i lwyddiant y daith.

Mae Dr Matt Gunn a chydweithwyr o Athrofa Mathemateg, Ffiseg a Chyfrifiadureg yn Aberystwyth yn rhan o dîm rhyngwladol sy'n datblygu a phrofi llinellau prosesu data'r camera er mwyn galluogi'r camera i dynnu lluniau lliw cywir a mesuriadau 3D o nodweddion daearegol ar y blaned Mawrth.

Mae Dr Gunn a’r tîm wedi datblygu targed graddnodi lliw a ysbrydolwyd gan dechnoleg gwydr lliw eglwysi cadeiriol o’r canol oesoedd, sy’n gallu wrthsefyll lefelau uchel iawn o olau uwch-fioled ar y blaned.

Mae'r tîm o Aberystwyth hefyd wedi datblygu Drych Arolygu'r Crwydryn a fydd yn galluogi PanCam i gipio "hunluniau" o’r crwydryn er mwyn gwirio am ddifrod neu broblemau yn ystod y daith.

Yn ddiweddar dychwelodd Dr Gunn o Greigiau Brimham yn Swydd Efrog, lle bu’r tîm yn cynnal profion maes ar alluoedd mesur 3D PanCam.

Mae Dr Gunn wedi bod yn datblygu llinell brosesu a graddnodi a fydd yn trosi’r delweddau crai yn lluniau lliw llawn o greigiau er mwyn galluogi daearegwyr i adnabod creigiau a allai awgrymu presenoldeb dŵr hylifol.

Yn ystod y daith hon i Wlad yr Iâ bydd y tîm yn profi sut mae PanCam yn cofnodi lliwiau gan ddefnyddio ei uwch-dechnoleg aml-sbegtrwm

Tra bod pobl yn gweld tri lliw - coch, gwyrdd a glas - mae camerâu PanCam yn medru ‘gweld’ mewn 22 lliw gwahanol, gan gynnwys is-goch, sydd yn anweledig i lygad dynol.

Tra’n gweithio ar arfordir gogleddol Gwlad yr Iâ, bydd Dr Gunn a’i gydweithwyr yn profi gallu’r camera hynod sensitif hwn i gofrestru gwahaniaethau cynnil iawn mewn lliw, a hynny mewn tirwedd sydd yn amddifad i raddau helaeth o blanhigion gwyrdd.

Dywedodd Dr Gunn: "Rydym wedi dewis Gwlad yr Iâ ar gyfer y gwaith hwn gan ein bod angen amgylchedd heb ormod o blanhigion gwyrdd llawn cloroffyl, a lle ceir math penodol o graig. Mae'r camera yn sensitif iawn gan fod y gwyddonwyr sy'n gweithio gyda'r delweddau hyn yn chwilio am newidiadau cynnil iawn mewn lliw. Nid yw'r delweddau yn lluniau lliw arferol; byddant yn cael eu defnyddio er mwyn adnabod y gwahanol fathau o greigiau ar y blaned Mawrth. Mae'n hysbys bod rhai creigiau yn ffurfio mewn amgylcheddau gwlyb, felly gallai dehongli'r delweddau yn gywir gynorthwyo gwyddonwyr wrth iddynt chwilio am arwyddion posibl o fywyd.”

Hwn fydd yr ail dro i PanCam gael ei brofi yng Ngwlad yr Iâ, a bydd profion pellach yn cael eu cynnal yn ystod y ddwy flynedd nesaf mewn lleoliadau anghysbell eraill, gan gynnwys Utah yn yr Unol Daleithiau a'r Anialwch Atacama yn ne America.

Mae Dr Gunn a chydweithwyr ym Mhrifysgol Aberystwyth yn gweithio'n agos gydag ymchwilwyr yng Ngholeg Prifysgol Llundain (UCL), Prifysgol St Andrews a Choleg Imperial Llundain yn ogystal â nifer o gydweithwyr rhyngwladol.

Dywedodd yr Athro Andrew Coates o Labordy Gwyddoniaeth Gofod Mullard UCL, sydd yn arwain ymchwil PanCam ar grwydryn ExoMars 2020: "Mae treialon maes fel rhain yn rhan bwysig o waith paratoi'r tîm ar gyfer y gwaith a wneir ar y blaned Mawrth. Mae Efelychwr PanCam Prifysgol Aberystwyth yn efelychiad allweddol o'r offeryn go iawn rydym yn ei adeiladu. Rydym yn edrych ymlaen yn arw at weld y data o'r treialon, ac o PanCam ei hun pan fydd y crwydryn yn glanio ar y blaned Mawrth yn 2021.”

Mae gwaith Dr Gunn a chydweithwyr o St Andrews ar PanCam yn cael ei gyllido gan Asiantaeth Ofod y DU.

Rhannu