Ymchwil newydd i’w wobrwyo

Fe fydd pwysigrwydd organebau afon i swyddogaeth a gwerth economaidd ecosystemau afonydd Cymru yn cael ei astudio gan dîm o ryw 30 o wyddonwyr sydd yn cynnwys Dr Mike Christie o Brifysgol Aberystwyth.

Bydd yr ymchwiliad yn amrywio o ddalgylchoedd bychain o gwmpas Llyn Brianne yng nghanolbarth Cymru i ucheldiroedd Cymru. Bydd y tîm yn edrych ar y rôl a chwaraeir gan fioamrywiaeth i gadw ansawdd a bywyd gwyllt afonydd Cymru ynghyd â bywoliaeth llawer sy'n dibynnu arnynt.

O dan yr enw DURESS (Amrywiaeth o Afonydd yr Ucheldir ar gyfer Cynaladwyedd Gwasanaeth Ecosystem), mae’r prosiect £3 miliwn yn rhan o fenter £13 miliwn Cyngor Ymchwil yr Amgylchedd Naturiol y (NERC) Cynaladwyedd Gwasanaethau Bioamrywiaeth ac Ecosystemau (BESS). Mae BESS yn ymchwilio i'r rôl bioamrywiaeth o ran cynnal a gwella gwasanaethau ecosystem - nwyddau a swyddogaethau a ddarperir gan natur y mae bywydau pobl a'u bywoliaeth yn dibynnu arnynt.

Fe fydd Dr Christie, o Sefydliad y Gwyddorau Biolegol, Amgylcheddol a Gwledig (IBERS) y Brifysgol, yn gwerthuso'r effeithiau economaidd y bydd defnydd tir a newidiadau yn yr hinsawdd mewn afonydd yr ucheldir systemau yn ei gael ar fywydau pobl a'u bywoliaeth. Bydd yn archwilio sut y gallai newidiadau yn y system afon effeithio pysgota hamdden a masnachol, yn ogystal â sut y gallai effeithio ar fwynhad cyffredinol pobl o afonydd.

Bydd ei ddadansoddiad hefyd yn cynnwys asesiad o sut y gallai newidiadau mewn defnydd tir effeithio ansawdd dŵr afon ac felly effeithio ar y costau o ddarparu twr yfed diogel a glan. Dywedodd Dr Christie, "Mae'n bwysig ein bod yn deall sut mae opsiynau rheoli tir gwahanol yn effeithio ar ansawdd dŵr afon a mwynhad pobl o’r afonydd hynny. Bydd y wybodaeth newydd y bydd DURESS yn ei greu yn ein helpu i reoli afonydd yn y dyfodol er budd pawb.”

Ar adeg pan mae afonydd yn wynebu heriau mawrion o newid defnydd tir ac yn yr hinsawdd, mae DURESS yn ceisio mesur sut y gallai organebau afon reoli ansawdd dŵr, codi niferoedd pysgod, a chynnal asedau diwylliannol gwerthfawr megis pysgota neu adar afon

• penderfynu sut y caiff gwasanaethau ecosystem afon eu heffeithio gan newidiadau mewn defnydd tir ac yr hinsawdd
• gweld pa mor wydn yw ecosystemau afon i wrthsefyll newidiadau dros amser o fisoedd i ddegawdau

Ystyrid fod Cymru'n  ddelfrydol ar gyfer y prosiect oherwydd bod ei afonydd yn cael eu hystyried yn rhai o'r glanaf ym Mhrydain. Mae'r wlad yn eithriadol o gyfoethog yn y mathau o ddata gwyddonol sy'n angenrheidiol ac mae gwyddoniaeth afon ardderchog eisoes wedi’i hen sefydlu. Y llynedd, arweiniodd Prifysgol Caerdydd  yr agweddau dŵr croyw o Asesiad Ecosystem Llywodraeth Genedlaethol y DU, gan ei gwneud yn ymgeiswyr delfrydol i fwrw ymlaen â'r gwaith ymchwil yma.

Bydd ymchwilwyr o Sefydliad y Biowyddorau ac Ymchwil Lleoedd Cynaliadwy Prifysgol Caerdydd yn arwain tîm a fydd hefyd yn cynnwys Prifysgol Lancaster, Prifysgol Queen Mary Llundain ac Aberystwyth; Ymddiriedolaeth Adareg Prydain; Canolfan yr NERC am Ecoleg a Hydroleg, Ymchwil Coedwigaeth a GIG Cymru; , asiantaeth ymgynghorol dŵr croyw APEM Ltd. Arweinir y consortiwm gan Dr Isabelle Durance, uwch-gymrawd ymchwil yn Sefydliad Ymchwil Lleoedd Cynaliadwy’r Brifysgol; efe a arweiniodd cynnig.

"Rydym i gyd angen dŵr glân, ac mae seilwaith dŵr y DU werth dros £200 biliwn," meddai Dr Isabelle Durance. "Eto i gyd, yr ydym yn aml yn ddiystyriol o werth y dalgylchoedd sy'n cyflenwi ein dŵr. Yn wir, rydym yn ddiystyriol o’r prosesau a gynhaliwyd gan biliynau o organebau afon sydd, gyda'i gilydd, yn helpu i gynnal ansawdd dŵr. Mae'r un organebau hyn yn rhannau annatod o we bywyd sy'n cynnal popeth o eog yr Iwerydd i fronwennod y dŵr a dyfrgwn, ac eto ychydig iawn a wyddwn am sut mae gwahanol rannau o'r we yma yn gweithio gyda'i gilydd. "

Mae'r prosiect arloesol eisoes wedi ennill cefnogaeth weithredol gan ystod eang o bartneriaid, gan gynnwys Llywodraeth Cymru, Asiantaeth yr Amgylchedd, Cyngor Cefn Gwlad Cymru, y Comisiwn Coedwigaeth, Dŵr Cymru / Welsh Water, yr RSPB ac Ymddiriedolaethau Afonydd Cymru. Bydd cymunedau yng Nghymru hefyd yn rhan o’r broses ymgynghori yn ystod y prosiect.

Dywedodd Pennaeth yr Ysgol Biowyddorau a Chadeirydd y panel Gwyddorau Biolegol ar gyfer y Fframwaith Rhagoriaeth Ymchwil yng Nghaerdydd, yr Athro Ole Petersen, "Mae afonydd Cymru yn gaffaeliad mawr i’r boblogaeth. Mae hwn yn brosiect ecolegol ac amgylcheddol hanfodol bwysig a fydd yn effeithio ar fywydau pobl a'u bywoliaeth."

Enillwyd y prosiect, a fydd yn dechrau ym mis Mai 2012, yn dilyn cystadleuaeth ffyrnig rhwng tua 30 o gyflwyniadau eraill, a dim ond pedwar a gafodd eu hariannu yn y pen draw. 

AU9912

Rhannu