eDNA yn datgelu gwybodaeth newydd am fywyd morol prin ar ynysoedd poblogedig mwyaf anghysbell y byd

Mae Albatros Tristan yn rhywogaeth sydd mewn perygl difrifol. Llun gan James Glass, Adran Pysgodfeydd Tristan de Cunha.

Mae ymchwilwyr o Brifysgol Aberystwyth wedi cynnal yr asesiad DNA amgylcheddol (eDNA) cyntaf erioed o fertebratau morol yn Tristan da Cunha, grŵp o ynysoedd folcanig yn Ne Cefnfor yr Iwerydd.

Trwy gydweddu olion bach iawn o eDNA o’r dŵr â chronfa ddata fyd-eang o rywogaethau morol, maen nhw wedi llwyddo i ddatgelu rhywogaethau prin a bregus – megispysgodyn haul y cefnfor, Mola mola - gan ddarparu tystiolaeth bwysig i gefnogi ymdrechion cadwraeth yn yr ynysoedd.

Mae'r dechneg hefyd wedi helpu i adnabod rhywogaethau pysgod eraill yn fwy cywir na'r dulliau arolygu traddodiadol a ddefnyddir o amgylch Tristan de Cunha, ynysoedd poblogedig mwyaf anghysbell y byd ac un o diriogaethau tramor y Deyrnas Gyfunol.

Mae lleoliad anghysbell Tristan da Cunha, dros 2,000 km o’r tir cyfandirol agosaf, yn golygu y gall asesiad rheolaidd o’i fywyd morol fod yn heriol.

Dywedodd Dr Niall McKeown o Brifysgol Aberystwyth, goruchwyliwr arweiniol y prosiect: “Mae DNA amgylcheddol – lle mae DNA yn cael ei ollwng gan organebau i’r amgylchedd o’u cwmpas – yn cynnig arf samplu grymus a all helpu i ddatrys yr heriau logistaidd sy’n gysylltiedig â dulliau arolygu traddodiadol a chefnogi asesiadau cynaliadwy, hirdymor.”
Roedd y prosiect yn ymdrech ar y cyd rhwng Prifysgol Aberystwyth ac Adran Pysgodfeydd Tristan da Cunha, ynghyd ag ymchwilwyr o Brifysgol Queen’s, Belffast a Phrifysgol KwaZulu-Natal.

Dywedodd Megan Elsmore, myfyrwraig doethuriaeth yn Adran Gwyddorau Bywyd Prifysgol Aberystwyth a arweiniodd y gwaith ymchwil ac a dreuliodd ran o’i phlentyndod yn Tristan da Cunha:

“Mae pryder cynyddol am effeithiau newid hinsawdd a gweithgareddau dynol ar fywyd morol ar draws y byd, gyda bioamrywiaeth ynysoedd cefnforol anghysbell fel Tristan da Cunha mewn perygl arbennig. Yn aml, gall dulliau traddodiadol o fonitro ac asesu – fel sgwba-blymio neu ollwng camera i ddŵr dwfn – fod yn gostus ac yn llafurus o ran amser. Mae eDNA yn cynnig ateb mwy diogel, haws a fforddiadwy i’r angen i fonitro bioamrywiaeth yr ynysoedd ar adeg pan fo cyfraddau difodiant byd-eang yn frawychus o uchel.”

“Roedd Adran Pysgodfeydd Tristan da Cunha yn allweddol wrth greu’r prosiect yma, gan ddarparu cefnogaeth hanfodol wrth gynorthwyo ymchwilwyr yn y gwaith o gasglu samplau dŵr môr. Ein gobaith yw y bydd ein hymchwil yn helpu i gryfhau ymdrechion trawsnewid o amgylch yr ynysoedd hyn, sy’n darparu cynefin hanfodol ar gyfer amrywiaeth o rywogaethau o bwysigrwydd masnachol ac ecolegol.”

Dywedodd James Glass, cyfarwyddwr Adran Pysgodfeydd Tristan Da Cunha, a goruchwyliwr y prosiect: “Mae pwysigrwydd deall bioamrywiaeth unigryw Tristan, a sut y gallai technegau eDNA wella’r ddealltwriaeth hon yn hanfodol, nid yn unig oherwydd y fioamrywiaeth anhygoel y mae Tristan yn ei chadw a’i hamddiffyn, ond oherwydd ein bod ar y rheng flaen o ran effeithiau newid hinsawdd”.

Cyhoeddwyd canfyddiadau’r astudiaeth mewn papur academaidd yn Environmental DNA, cyfnodolyn a adolygir gan gymheiriaid: https://doi.org/10.1002/edn3.70081.

Rhannu