Twyll Nadoligaidd - nid yw’n ŵyl lawen bob amser

Yr Hen Goleg yn yr eira

Gan Dr Gareth Norris ac Alexandra Brookes, yr Adran Seicoleg

Mae twyll yn weithgaredd tymhorol: o sgamiau treth ar ddiwedd y flwyddyn ariannol i wefannau gwyliau ffug yn yr haf, mae troseddwyr yn ceisio manteisio ar ein hymwneud cylchol â rhai gweithgareddau.

Mae’r Nadolig yn gyfnod arbennig o broffidiol ar gyfer twyll ar-lein, wrth i droseddwyr geisio manteisio ar nodweddion yr ŵyl - mwy o wariant, mwy o weithgarwch ar-lein a thueddiadau emosiynol. Mae'r potensial ar gyfer enillion ariannol uwch yn cymell seiberdroseddwyr i ddwysau eu hymdrechion i weithredu cynlluniau twyll fel dwyn hunaniaeth, twyll cardiau credyd, a sgamiau elusen ffug. Gallai deall sut a pham y mae cynnydd nodedig mewn twyll ar-lein yr adeg hon o’r flwyddyn ein helpu i osgoi Nadolig wedi’i lygru gan weithgarwch troseddol.

Mae tymor yr ŵyl yn gweld ymchwydd sylweddol mewn siopa ar-lein wrth i bobl brynu anrhegion, addurniadau ac eitemau eraill i baratoi ar gyfer y dathliadau. Mae seiberdroseddwyr yn manteisio ar y cynnydd yn nifer y trafodion ariannol - y rhuthr i brynu anrhegion a pharatoadau gwyliau yn tynnu’r sylw - er mwyn twyllo defnyddwyr diniwed i rannu gwybodaeth bersonol neu wneud pryniannau twyllodrus - trwy dactegau fel gwefannau ffug, e-byst gwe-rwydo, hysbysebion camarweiniol, hyrwyddiadau ffug a nwyddau ffug, neu gynhyrchion nad ydyn nhw’n bodoli.

Ar ryw lefel, mae ymddygiad twyllodrus yn mynd yn groes i ethos cyffredinol y Nadolig ac nid yw’r syniad o weithgarwch troseddol yn cyd-fynd yn dda â’r mwynhad a’r anhunanoldeb sy’n gysylltiedig â’r dathliadau. Fodd bynnag, gall anghyseinedd gwybyddol - amharodrwydd bodau dynol i arddel safbwyntiau croes - greu amgylchiadau delfrydol ar gyfer ecsbloetio ariannol. Mae ymchwil emosiynol yn awgrymu tuedd ynddon ni i leddfu hwyliau drwg gyda newyddion da (‘gostyngiad pris o 50%’), tra bydd pobl mewn hwyliau da yn cael eu cymell i brosesu negeseuon sy’n codi’r galon ac osgoi rhai digalon (‘nid ydym wedi gallu dosbarthu eich pecyn') neu wybodaeth negyddol [go iawn] ('mae eich cyfrif ar-lein wedi'i beryglu'). Mae seiberdroseddwyr yn manteisio ar y sbardunau emosiynol hyn ac eraill sy’n gysylltiedig â’r Nadolig, megis anhunanoldeb a haelioni, er mwyn dylanwadu ar unigolion i gyfrannu at elusennau ffug neu gyfrannu at achosion twyllodrus, er mwyn cael arian neu wybodaeth sensitif. Efallai y bydd pobl hefyd yn llai trylwyr ynghylch mesurau seiberddiogelwch dros gyfnod y Nadolig wrth iddynt gymryd gwyliau blynyddol neu dreulio amser gyda’u teulu. Efallai y byddant yn craffu llai ar weithgareddau ar-lein, yn lleihau eu gwyliadwriaeth rhag bygythiadau ar-lein posibl, gan eu gwneud yn fwy agored i dwyll.

Yn ystod y cyfnod cyn y Nadolig, mae llawer o fanwerthwyr yn cynnig bargeinion unigryw a chynigion cyfnod cyfyngedig i ddenu cwsmeriaid, gan ddechrau yn aml o gwmpas ‘Dydd Gwener Du’ ddiwedd mis Tachwedd. Gall y brys hwn i fanteisio ar ostyngiadau neu fargeinion arbennig arwain pobl i glicio ar ddolenni anghyfarwydd yn gyflym neu brynu o ffynonellau heb eu gwirio, gan agor eu hunain i dwyll.

Mae cardiau rhodd hefyd yn ddewis poblogaidd ar gyfer anrhegion yn ystod yr ŵyl ac mae seiberdroseddwyr yn manteisio ar hyn trwy gynnig bargeinion cardiau rhodd ffug neu anfon e-byst gwe-rwydo yn honni eu bod yn cynnig cardiau rhodd, gan arwain derbynwyr i ddatgelu gwybodaeth bersonol neu wneud taliadau i ffynonellau twyllodrus.

Mae gwefannau twyllodrus neu asiantaethau teithio ffug a allai dwyllo defnyddwyr i wneud taliadau am wasanaethau nad ydynt yn bodoli neu wasanaethau is-safonol yn ffynhonnell gynyddol o sgamiau. Gyda chynnydd naturiol yn y galw a chost teithio yn ystod y gwyliau, mae prinder yn gwneud pobl yn fwy agored i dwyll sy'n gysylltiedig ag archebu llety, hediadau neu becynnau gwyliau. Mae hyd yn oed hysbysebion Nadolig poblogaidd am aduniadau teuluol yn cyfrannu at y syniad bod yr ŵyl yn gyfle unigryw i gwrdd a allai arwain yn y pen draw at golledion ariannol mawr.

Mae'r ymchwydd mewn twyll ar-lein yn ystod y Nadolig yn ganlyniad i nifer o ffactorau yn dod at ei gilydd ar yr un pryd. Mae ymwybyddiaeth ac addysg ynghylch cynlluniau twyll cyffredin a phwyllo cyn prynu neu drosglwyddo arian ar-lein, megis y dull “Take 5” (www.takefive-stopfraud.org.uk) yn hanfodol er mwyn osgoi dioddef o dwyll. Mae gwirio ffynonellau bob amser, gan ddefnyddio dulliau talu diogel a sefydledig yn unig, a diweddaru mesurau seiberddiogelwch yn hanfodol i liniaru'r risgiau sy'n gysylltiedig â thwyll ar-lein yn ystod y tymor gwyliau. Gall mwy o wyliadwriaeth a chwestiynu gweithgareddau ar-lein leihau'n sylweddol y tebygolrwydd o ddioddef twyll, gan sicrhau profiad gwyliau mwy diogel a sicr i ddefnyddwyr.

Yn anffodus, mae’r hen ddywediad ‘nid aur yw popeth melyn’ yn dal yn berthnasol hyd yn oed wrth i ni fwynhau dathliadau’r Nadolig!

Mae Dr Gareth Norris yn uwch ddarlithydd mewn Seicoleg ym Mhrifysgol Aberystwyth, yn uwch gymrawd yr HE Academy ac yn aelod o fwrdd golygyddol y cyfnodolyn, Personality and Individual Differences. Mae ymchwil ei gyd-ddarlithydd Seicoleg o Aberystwyth, Alexandra Brookes, yn canolbwyntio ar erlid ac atal twyll ar-lein; mae hi ar hyn o bryd yn defnyddio technoleg tracio llygaid i ddeall yn well penderfyniadau pobl wrth iddyn nhw ddioddef o dwyll ar-lein.

Rhannu