Map byd-eang newydd o fywyd y tu mewn i'r Ddaear yn datgelu glo llawn bacteria
![Dr André Soares yn dadansoddi DNA microbau dan ddaear yn Amgueddfa Lofaol Cymru yn ystod ei ddoethuriaeth ym Mhrifysgol Aberystwyth.](/cy/news/archive/2023/01/dan-ddaear-undergound-3.jpg)
Dr André Soares yn dadansoddi DNA microbau dan ddaear yn Amgueddfa Lofaol Cymru yn ystod ei ddoethuriaeth ym Mhrifysgol Aberystwyth.
18 Ionawr 2023
Mae glo yn syndod o gyfoethog mewn bacteria yn ôl atlas cyntaf y byd o fioamrywiaeth ficrobaidd yn ddwfn o dan wyneb y Ddaear, a gafodd ei ddatblygu gan academyddion ym Mhrifysgol Aberystwyth.
Mae’r papur ymchwil, a gyhoeddwyd yn y cyfnodolyn Microbiology, yn tynnu sylw at waith 25 o wyddonwyr mewn deg gwlad yn archwilio bioamrywiaeth organebau sy’n byw o dan y ddaear.
Edrychodd yr astudiaeth ar ddata a gasglwyd dros y degawd diwethaf a chymhwyswyd algorithmau cyfrifiadurol uwch i greu'r map byd-eang cyntaf o'r miloedd o rywogaethau o facteria sy'n byw yn ddwfn o dan wyneb y Ddaear.
Eglurodd un o awduron y papur, yr Athro Andy Mitchell, daearegwr o Brifysgol Aberystwyth, y cefndir:
“Dros y 15 mlynedd diwethaf, mae technolegau newydd ar gyfer dilyniannu DNA wedi cynhyrchu llawer iawn o ddata sy’n disgrifio’r gwahanol rywogaethau o facteria sy’n byw mewn creigiau a dŵr daear, ond mae’r astudiaethau hyn fel arfer wedi bod yn lleol neu’n rhanbarthol iawn eu ffocws.
“Fel rhan o’r ymchwil buon ni’n edrych ar ddatblygu dulliau cyfrifiannol newydd i goladu’r data o’r astudiaethau hyn. Roedd yn fater o wneud y cysylltiad rhwng y gwahanol ddarnau o ddata i raddau helaeth ond mae’r hyn y mae’n ei ddarparu yn gam cyntaf tuag at ddeall bioamrywiaeth fyd-eang yr hyn sydd o dan wyneb y Ddaear.”
Wrth siarad am y canfyddiad rhyfeddol bod lefel uchel iawn o fioamrywiaeth mewn glo, ychwanegodd yr Athro Mitchell:
“Roedd llawer o’n hymchwil ni yng Nghymru’n canolbwyntio ar byllau glo yn y de gan fod y gwythiennau dwfn yn darparu cyfoeth o wybodaeth wyddonol. Yn y gwaith hwn, fe wnaethom nodi bod mwy o rywogaethau o facteria i'w cael o fewn glo nag o fewn creigiau eraill fel dolomit neu siâl ac roedd hyn yn cael ei ailadrodd mewn dyddodion glo ar draws y gwledydd eraill.
“Gall hyn helpu i roi gwybod i ni am faterion fel dal a storio carbon yn y dyfodol.”
Gall astudio micro-organebau o'r fath hefyd effeithio ar ein bywydau o ddydd i ddydd. Deilliodd y defnydd o brofion PCR yn ystod y pandemig Covid o ymchwil a gafodd ei gynnal yn y 1960au i ficrobau a gafodd eu darganfod ym Mharc Cenedlaethol Yellowstone yn America.
Gallai’r gwaith newydd hwn gael effaith sylweddol ar ein dulliau gwyddonol hirdymor yn ôl y microbiolegydd Dr Arwyn Edwards o Brifysgol Aberystwyth:
“Fel planed rydyn ni’n wynebu argyfwng bioamrywiaeth ond mae angen i ni hefyd ystyried sut rydyn ni’n mesur effaith bioamrywiaeth. Mae’r gwaith arloesol hwn wedi amlygu gwybodaeth nad oedd yn hysbys i ni o’r blaen ac yn sicr na chafodd ei hystyried ar raddfa fyd-eang.
“Mae gan yr hyn rydyn ni’n ei ddysgu am y byd microbau o’n cwmpas, diolch i ddatblygiadau mewn technoleg dilyniannu DNA, y potensial i gael effaith sylweddol ar ein bywydau ac agor y drws i bosibiliadau newydd. Mae’n wych bod Prifysgol Aberystwyth wedi gallu arwain ar y gwaith gwyddonol arloesol hwn ac rydyn ni’n edrych ymlaen at barhau i arwain y ffordd mewn ymchwil arloesol gyda gwyddonwyr o bob rhan o’r byd.”
Ynghyd â Phrifysgol Aberystwyth, cyfrannodd sefydliadau ymchwil mewn sawl gwlad wahanol gan gynnwys Canada, y Swistir a’r Ffindir at yr astudiaeth. Cafodd llawer o’r gwaith ei arwain gan Dr André Soares tra’r oedd yn fyfyriwr PhD ym Mhrifysgol Aberystwyth dan oruchwyliaeth yr Athro Andy Mitchell a Dr Arwyn Edwards.